Güney Afrika Ayrımcılık Politikası ve 11 Şubat Kutlamaları – Güney Afrika Gezisi Notları 4

Güney Afrika ayrımcılık politikası hakkında ayrı bir yazı hazırlamaya karar vermemin asıl nedeni 11 şubat kutlamaları sırasında gördüğüm insanların mutluluğu ve bu güne sahip çıkmaları oldu. Çok yakın tarihe kadar yaşanan, uygulanan bu üzücü politika sadece müzeler aracılığı ile akıllarda tutulmaya çalışılmıyor, belli ki nesiller de birbirine aktarmaya devam ediyor. Ben notlarımı 4 ayrı kaynaktan topladığım notlar çerçevesinde aktaracağım. Robben adası turu sırasında rehberin anlattıkları, Cape Town gezilecek yerler yazımda bahsettiğim District 6 müzesi ile Cape Town kalesinde tanık olduklarım ve 11 şubat kutlamaları.

Güney Afrika Ayrımcılık Politikası

• 1948’de seçim ile ayrımcılık politikalarına geçildi.
• 1952’de Afrika Ulusal Kongresi karşı çıkma, sivil itaatsizlik eylemini başlattı.
• 1956’da Nelson Mandela vatan hainliği suçlaması ile tutuklandı, 4 yıl tutuklu kaldıktan sonra aklandı.
• 1959’da zenci bölgeleri ayrılmaya başladı, örneğin District 6.
• 1960’da kimlik taşıma zorunluluğuna isyan eden zenciler kimliklerini yırtıp polis karakolu önünde protesto gösterisi yaptı, polis müdahalesi ile 69 kişi öldürüldü
• 1962’de Nelson Mandela tekrar vatan hainliği ithamı ile tutuklandı, bu sefer suçlu bulundu ve ömür boyu hapse mahkum edildi.
• 1974’te ayrımcılık politikaları nedeniyle, Güney Afrika Birleşmiş Milletlerden atıldı.
• 1976’da zenciler için daha kaliteli eğitim isteği ile protesto gösterisi düzenleyen kişilerden 600’den fazlası polis müdahalesi ile öldürüldü.
• 80’li yıların ikinci yarısında Steven Van Zandt’ın önayak olması ile dünya çapında müzisyenler ayrımcılık politikasını eleştiren çalışmalar piyasaya sürmeye başladılar, Paul Simon’ın Graceland albümü, U2’nun Silver and Gold şarkısı gibi.
• 2 Şubat 1990’da, bir dönem ayrımcılık politikasını desteklemekte olan başbakan Steven Van Zandt, Afrika Ulusal kongresini siyasi parti olarak kabul etti
• 11 şubat 1990’da Nelson Mandela serbest bırakıldı.
• 1993’te da Steven Van Zandt, Nelson Mandela ile birlikte Nobel barış ödülüne layık görüldü.
• 10 Mayıs 1994’te Nelson Mandela Güney Afrika başkanlığına seçildi.

District 6 Hikayesi

Müzede ayrımcılık son derece kişisel hikayeler üzerinden de anlatılıyor, öncesi durum hakkında çok fazla hikaye aktarılmıyor. Yukarıdaki kısa Güney Afrika ayrımcılık politikası tarihçesinin başlangıcı olan 1948 yılından önce her şeyin günlük gülistanlık olduğu düşünülmemeli ancak yakalanan daha aydınlık bir durumdan halk oyu ile ayrımcı günlere geçildiği de unutulmamalı.

6ncı bölge aslında kölelerin yerleşkesi olarak hayata geçmiş. Yoksulluk içerisinde oluşturdukları umutlu, mutlu mahallerinde kendilerini ve birbirlerini de geliştirmeye başlamışlar ve kölelik sınıfından hizmetkarlık sınıfına doğru bir geçiş yapmışlar. Benzer bir tarihsel süreç Amerika kıtasında da yaşanmıştır, zencilerin tarlada çalıştıkları kölelikten, ev işlerine geçtikleri, iyi aşçıların, iyi salon müzisyenlerinin yer aldığı ‘creole’ sınıfına yükselmeleri gibi. İş için beyaz müzikleri yapan zenci müzisyenlerin, kendi müzikal geleneklerini de kattıkları creole müziği, caz tarihinde önemli yere sahiptir.

District 6’de sosyo-kültürel seviye arttıkça mahalle yaşamı kalitesi de artmış ve beyazlar da bölgeye taşınmaya başlamış, yaşam harmanlanmaya başlamış. Ayrımcılık politikaları beyazlara özel bölgeler ilan etmeye başladığında district 6 da bunlardan biri haline getirilmiş, 11 şubat 1966’da. Yaklaşık 60 bin zenci komşuları zorla evlerinden uzaklaştırılan beyazların da bir grubu bölgeyi terk etmiş. Kimisi protesto için, kimi tadı kaçtı diye, yanlış bulduğu için vb. Boşalan, sahipsiz ve bakımsız kalan evler de yıkılınca mahalle boş bir hal almış, günümüzde de büyük ölçüde boş bu bölge.

Beyaz Ayrıcalıklar

Beyazlara özel bölge ilanı gibi radikal kararlar için elbette ikna edici bahaneler kullanılıyordu, bu bahane de sağlıktı. Zenci ve Asyalı ırkın, beyazlara hastalık bulaştırabileceği belirtiliyor, herkesin yerini bilmesi gerektiği belirtiliyordu. Örneğin hıyarcıklı veba.

Ortak yaşam alanlarında beyazlar ve diğerleri için ayrılmış tuvaletler, banklar, toplu taşıma araçları ya da toplu taşıma araçlarında yerler, ayrı musluklar bulunuyordu. Robben adasındaki rehberimiz anlatmıştı, yaklaşık olarak her 6 ayda bir ilave bir sınırlama getirilirmiş zenciler için. Adeta politik yolla kölelik günlerine geri dönülmeye çalışılmış. Aptallık kartı dedikleri bir kimlik kartı taşımak zorundaymış beyaz ırktan olmayanlar. Beyaz bölgelerine giriş çıkışta (çalışmak için girip çıkabiliyorlardı elbette) kayıt altına alınırlarmış. Yukarıdaki kısa tarihçede de belirttiğim üzere zaman zaman bu baskıya karşı ölümüne protesto gösterileri yapılmış.

11 Şubat 1990 ve Sonrası

Nelson Mandela’nın özgürlüğüne kavuştuğu günün yıl dönümünde Cape Town’daydım ve bu günün yerel halk tarafından (beyazlar değil) ne kadar coşkulu kutlandığına bizzat şahit oldum. Danslarla, şarkılarla, karnaval gibi kutluyorlar bu değişim gününü. Peki ayrımcılık politikalarının son bulduğunun göstergesi olan bu gün sonrasında neler oldu? Öncelikle ülke yönetimini devralan, bu politikaların birinci elden mağdurları, “intikam almayacağız, affettik sizleri” deme ve bunu uygulama büyüklüğünü gösterdiler.

Bu kötü politikaların açtığı yaraları unutturmamaya çalışıyorlar, intikam almak için benzer yaralar başkalarında açılmasın diye. Cape Town kalesi, Castle of Good Hope’u gezerken tarihi bir olaya da tanıklık etme şansım oldu. 6ncı bölgenin beyazlara özel bölge ilan edilmesinin 52nci yıldönümü günü olan 11 şubat 2018’de “District 6 Working Commitee”nin açılış toplantısına denk geldim. Kar amacı gütmeyen bu organizasyonun amacı da ana politika ile uyuşuyor, üzücü olayları unutturmadan, intikam almaya çalışmadan hak sahiplerinin haklarını korumak.

Elbette henüz eşitlikten bahsetmek pek mümkün değil, sokakta yaşayanların, dilenenlerin, ufak tezgahlarda bir şeyler satmaya çalışanların tamamı zenci. Halen en alt seviye işler ve işsizlikte aslan payını zenciler alıyor. Ben, bu gezi fırsatını bir iş seyahati nedeniyle yakalamıştım, orada katıldığım iş toplantılarında da zenci birine denk gelmedim.