Yogyakarta’da Bayram Kutlaması; Endonezya Gezisi Notları 8

Yogyakarta’da bayram kutlaması bizi öylesine şaşırttı ki, Endonezya’daki İslam gelenekleri hakkında ayrıca bir yazmak istedim. Biraz bizim İslam geleneğimiz ile de karşılaştırmalar yapacağım elbette. Endonezya’nın 250 milyonluk nüfusu ile dünyanın en büyük Müslüman ülkesi olduğunu hatırlatayım, favori balayı mekanlarından Bali adası ise neredeyse tüm nüfusu ile Hindu. Ülke Müslümanlığa Hinduizm’den geçmiş. Elbette gelenekler, inanışlar da birbirini etkilemiş, birbirine karışmış.

Bayram Başlangıcı

24/6/2017

Bali gezisi sonrası Yogyakarta’ya inişe geçmişken şehrin üzerinde birçok noktada havai fişeklerin patladığını gördük. Eğlence merkezleri ya da spor alanları falan değil, bildiğiniz, evlerin üzerinde patlıyor gibiydi havai fişekler. Ve bir yere kümelenmiş de değil, bir tane bir yerde, az ötesinde başka bir tane, sonra başka, şehrin her yerinde. Biz ayın 24’ünde Yogyakarta’ya uçma planı yapmıştık, iletişime geçtiğimiz turizm operatörleri uyarmışlardı; “24 ila 26sı arası bir gün bayram başlayacak, başlamış olursa sarayı gezemezsiniz” diye. Zaten Yogyakarta gezisi sırasında sarayı gezemedik.

Biz Türkiye’de bilimsel olarak hesaplanmış bayram tarihlerini kullanıyoruz, ancak bir çok İslam ülkesinde durum böyle değil. İslami takvim bir ay takvimidir, bayramın başlaması için de yeni ay beklenir. Dini liderlerden oluşan bir grup yüksek bir yere çıkıp ayı bekler, liderlerden biri, yeni ayın ucunu gördüğünde bayram başlar. Bu başlangıç Yogyakarta’da bayram kutlaması haline gelmiş.

Sokaklarda Eğlence

Havalimanında canlı müzik karşıladı bizi, bir de fonda tüm hoparlörlerden durmadan okunan sela. Gidilecek yer ve para dışında hiçbir şekilde anlaşamadığımız taksi ile otele giderken tüm camilerden de sela okunmakta olduğunu duyduk. Ara ara da sokaklarda, kamyon kasalarına doluşmuş, şık giyimli gruplar gördük. Yanlarında davullar, hem çalıyor hem oynuyorlardı. Otele varınca öğrendik ki sela sabaha kadar sürecekmiş (kulak tıkaçları resepsiyonda bir kutuda ortada duruyordu). Sokaklarda da kutlamalar.

Attık kendimizi sokağa, yolda kocaman bir gemi maketi ile birlikte yürüyen, canlı ritimli davullar eşliğinde “allahu ekber” diye bağırarak ilerleyen çocuklar gördük. Çocuklar bir örnek kostüm giyinmişlerdi, konsept korsan olarak belirlenmiş, korsan kostümü vardı veletlerde. En önde bisiklet tekerlekleri üzerinde bir gemi maketi, itiliyor. Arkasında haremlik selamlık ayrılmış kızlar ve oğlanlar, en arkada da davulcular.

Ramazan Karnavalı; Yogyakarta’da Bayram Kutlaması

Baktık ki ileri de benzer bir grup daha var, ileriye doğru seri adımlarla yürümeye başladık. Barların yer aldığı sokaklarda, kaldırımlara geniş hasırlar sermiş Endonezyalılar ailece oturuyorlardı. Barlarda turistler şaşkın şaşkın önlerinden geçenlere bakıyorlardı. Rio karnavalı gibi, okullar arası bir yarışma gibiydi. Farklı konseptlerde hazırlanmış gruplar bazen dans ve müzikle ilerliyor, bazıları ise yere oturmuş, hatta yatmış dinleniyorlardı. Meğerse bu gruplar geçişin gerçekleşeceği asıl yere doğru olan kuyruktalarmış, sıralarını bekliyorlar aslında, arada prova yaparak. Yogyakarta’da bayram kutlaması asıl buymuş.

Törenin olduğu yere kadar gittik, barların yer aldığı ara sokaktan çıkıp ana yola ulaşınca yol kenarlarına yerleşmiş ailelerin sayısı da arttı. Yiyecek içecekleri ile kutlamalara gelmişler. Tören alanında 2 spiker vardı, gruplar gelmeden önce bir şeyler anlatıyorlardı. En önde çocukların bağlı bulunduğu mescidin adını içeren pankart vardı. Grupça gelip yerleşiyorlardı. Çocuk yaşın üzerindeki genç kızlar en önde yer alan grup oluyor, sahneye yerleşiyorlar. Genç erkekler davulların başında, kenarda diziliyorlar. Erkekler çalıyor, kızlar çalışılmış koreografi uyarınca dans edip şarkı söylüyorlar. Şarkı sözleri “allahu ekber” ve “la ilahe illallah”ın varyasyonlarından oluşuyor.

Dans bittikten sonra grup, daha basit figürlerle dans ederek ilerliyor ve sahneyi terk ediyor. Ufak yaştaki, 6-10 arası diyebilirim, çocuklar sadece yürüyüş koreografilerinde dans ediyorlar. En arakada maket araçları sokaktan çıktıktan sonra, diğer mescit alana giriyor. Bizim enerjimiz tükenip otele dönmeye karar verdiğimizde saat gece yarısını geçmişti ve daha sıra bekleyen bir sürü çocuk vardı. Ufacık veletlerin gözlerinden uyku akıyordu sıralarını beklerken.

Endonezya’da İslam

Açıkçası ilk kez Müslümanların kutlama yaptığına tanık oldum. Biz de bayram, aile ziyaretleri yapılan, sülalece toplanılıp güzel yemekler yenilen bir zamandır, mutlu da olunur, eğlenilir de. Ancak genel olarak dini açıdan önemli, değerli konularla eğlence kavramı bir arada kabul edilemez. “Allahu ekber” diye şarkı söyleyerek dans etmek bizim buralarda tam bir tabu olarak kabul edilir.

Eskiden Hindu olan Endonezya bir şekilde Müslümanlığa geçmiş ancak insanların gelenekleri de buradaki İslamiyet’e dahil olmuş. Bizde, İslamiyetle hiçbir ilgisi olmayan hatta çelişen nazar inancının gündelik hayatta yer alması gibi Endonezyalılar da halen karma inancına sahipler. Yani iyilik yaparlarsa iyilik görecekleri, kötülük yaparlarsa da başlarına kötü şeylerin geleceği düşüncesi. İslamiyet ise yaptığımız kötülüklerin cezasını cehennemde çekeceğimizi öğütler, cennet ve cehennemin kapıları ise kıyamet gününe dek kapalıdır, o zamana kadar herkes arafta bekleyecektir. Yani mesela Hitler, halen ceza çekmeye başlamadı. Bu düşünceyle, yaptığın kötülüğün cezasını bu dünyada çekersin düşüncesinin bir arada yaşıyor olması çok şaşırtıcı. (Bali adası tapınakları yazımda da Hinduların ölülerini önce gömüp, yıllar sonra geri çıkarıp yakmalarından bahsetmiştim).

Son bir not olarak Endonezya’daki resmi tatillerden bazılarını not düşeyim; yılbaşı, Çin yeni yılı, Hindu yeni yılı, Isra mi’raj, paskalya, İslami yeni yıl, noel günü, mevlit kandili, ramazan ve kurban bayramları.